Wystawa obrazuje pradzieje regionu zamojskiego od starszej epoki kamienia po okres wczesnego średniowiecza. Szczególnie interesująco przedstawiają się archeologicznie udokumentowane dzieje od początków naszej ery. Ekspozycja przedstawia najbardziej efektowne znaleziska z wykopalisk prowadzonych na terenie cmentarzysk z okresu wpływów rzymskich w Kotlinie Hrubieszowskiej. W II - III wieku naszej ery funkcjonowało tu centrum osadnictwa związanego z migracją skandynawskich Gotów.

Jest to jedyna we wschodniej Polsce monograficzna prezentacja ich dziejów i kultury materialnej. Można tutaj zapoznać się z wyrobami ich rzemiosła.Są to między innymi: złota i srebrna biżuteria, kolie ze szklanych, bursztynowych i fajansowych paciorków, gliniane naczynia, rogowe grzebienie, narzędzia i przedmioty codziennego użytku. Obejrzeć tu można również monety rzymskie oraz przedmioty importowane z terenu Cesarstwa Rzymskiego świadczące o ożywionych kontaktach gospodarczych i handlowych z Europą Południowa.

Wczesne średniowiecze najpełniej reprezentowane jest przez zabytki pozyskane w trakcie badań na terenie jednego z najlepiej zachowanych w Polsce słowiańskiego cmentarzyska kurhanowego (VII w.) w Mokrem koło Zamościa. Liczącego ponad 60 pochówków. Czasy początku państwa polskiego, walk Bolesława Chrobrego z Rusią Kijowską, aż po najazd Mongołów w XIII w., ilustrują europejskiej klasy znaleziska z Czermna (kamienna ikona, buławka ołowiana, brązowe enkolpiony, srebrne kolczyki), oraz Gródka nad Bugiem- grodu identyfikowanego ze wspominanym przez Jana Długosza Wołyniem.

Miniaturowa ikona kamienna odkryta w trakcie wykopalisk w 1977 r. na majdanie grodziska w Czermnie. Wykonana techniką niskiej płaskorzeźby przedstawia:
Chrystusa w geście błogosławieństwa"

Organizator: Muzeum Zamojskie w Zamościu